Κατερίνα Νομίδου
Αντιπρόεδρος του Σ.Ο.Φ.Ψ.Υ. Ν. Σερρών,Δικηγόρος Ειδικός στο Διεθνές Δίκαιο Ψυχικής Υγείας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Οι μορφές ηγεσίας
Πολλά έχουν γραφτεί για την ηγεσία λίγα όμως είναι τα διαθέσιμα στοιχεία για την ηγεσία στον κόσμο των υπηρεσιών υγείας και ακόμη λιγότερα για την ηγεσία στον κόσμο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Σε αντίθεση με τις θεωρίες για την ηγεσία στον χώρο των επιχειρήσεων, όπου τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα βάσει των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ανάπτυξης και του κέρδους και σε αντίθεση με τις θεωρίες των κινήτρων της εργασιακής συμπεριφοράς (όπως είναι η ανάγκη αυτοπραγμάτωσης και τα κίνητρα επίτευξης ) στον χώρο της παροχής υπηρεσιών υγείας, όπου η ηγεσία επηρεάζει τη συμπεριφορά και τις πράξεις των εργαζομένων με σκοπό την επίτευξη των επιθυμητών στόχων, τα αποτελέσματα της ηγεσίας στον χώρο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας μετρώνται βάσει της ικανοποίησης και επιτυχίας των εργαζομένων, των ληπτών των υπηρεσιών αλλά και των οικογενειών και φροντιστών τους.
Με άλλα λόγια η επιτυχημένη ηγεσία στον χώρο της ψυχικής υγείας βασίζεται στην κατανόηση των δυνατοτήτων μετασχηματισμού των δομών και στις ριζικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα και για όλους και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα και αποτελεσματικότητα. Όλοι οι επιτυχημένοι ηγέτες στις δομές υπηρεσιών ψυχικής υγείας έχουν όραμα που εκτείνεται πέρα από μεθόδους και προσεγγίσεις. Το όραμά τους αφορά συστήματα και προγράμματα υπηρεσιών ψυχικής υγείας που χαρακτηρίζονται από πίστη στην ανάρρωση/recovery, στη δύναμη της ελπίδας , της επιλογής και της συμμετοχής.
Τα επίπεδα ηγεσίας
Η ηγεσία υπάρχει σε όλα τα επίπεδα, τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα. Μια νοσοκομειακή μονάδα, ένα κέντρο ψυχικής υγείας, ένας ξενώνας, μια ΜΚΟ που δραστηριοποιείται στο χώρο ψυχικής υγείας, ένα πρόγραμμα αυτοβοήθειας, αποτελούν δομές που χρειάζονται ηγεσία. Κάθε μέλος του ανθρώπινου δυναμικού, περιλαμβανομένων και των ληπτών υπηρεσιών πρέπει να μπορεί να λειτουργήσει σαν «εκτελεστικός διευθυντής» στη δική του σφαίρα επιρροής.
Τι είναι η ηγεσία
Διαφορές ηγεσίας - διοίκησης
Μερικές φορές είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε τον ορισμό της ηγεσίας αντιπαραβάλλοντας την με τη διοίκηση. Η διοίκηση είναι το σύστημα κανόνων βάσει του οποίου λειτουργούν οι ανθρώπινοι και υλικοί πόροι του οργανισμού. Η ηγεσία συνδέεται περισσότερο με την προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών που την ασκούν και έχουν την ικανότητα να πείθουν το προσωπικό να τα ακολουθούν με τη θέλησή τους για την επίτευξη των στόχων του οργανισμού. Η διοίκηση απαιτεί εφαρμογή εξειδικευμένων επιστημονικών μεθόδων, ενώ η ηγεσία αποτελεί τέχνη που ταυτίζεται με την προσωπικότητα, τη στάση και τη συμπεριφορά των ηγετών.
Οι αρχές της διοίκησης διδάσκονται και μεταβιβάζονται. Η ηγεσία ως τέχνη δεν μπορεί να μεταβιβαστεί, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μάθησης, αφού οι ηγέτες δεν γεννιούνται αλλά γίνονται. Ενώ οι μάνατζερς είναι εξειδικευμένοι στην επίλυση προβλημάτων, οι ηγέτες χτίζουν το μέλλον του οργανισμού.Οι ηγέτες εμπνέουν, παρακινούν και καθοδηγούν, ενώ οι μάνατζερς ελέγχουν και διοικούν. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες δημιουργούν νέες δυνατότητες με στόχο την αύξηση των πιθανοτήτων ότι τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας λαμβάνουν την απαραίτητη βοήθεια για να αναρρώσουν μέσα σ’ ένα περιβάλλον και μέσω μιας διαδικασίας που και λειτουργούν και φέρουν αποτελέσματα.
Οι ηγέτες προσπαθούν να δημιουργήσουν συστήματα, προγράμματα και μονάδες όπου οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να εργαστούν αποτελεσματικά και όπου οι λήπτες των υπηρεσιών μπορούν να ευημερήσουν. Γνωρίζουν ποιοι είναι και που πάνε και χτίζουν μια δύναμη γύρω τους για να φτάσουν στον στόχο τους. Ενώ έχουν τα μάτια στραμμένα στο μέλλον, τα αυτιά τους εστιάζουν στους εαυτούς τους και στο περιβάλλον τους. Ακούνε και μαθαίνουν τόσο από τις επιτυχίες όσο και από τις αποτυχίες και συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Ο σκοπός της ηγεσίας στην ψυχική υγεία είναι να διασφαλίσει ότι τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν την απαραίτητη στήριξη για να αναρρώσουν μέσω αποτελεσματικών διαδικασιών.
Οι 8 αρχές της ηγεσίας
Οι οκτώ αρχές ηγεσίας που διατυπώθηκαν από τους W.Anthony & K.A.Huckshornτου Κέντρου Ψυχιατρικής Αποκατάστασης του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, βάσει μαρτυριών των πιο επιτυχημένων ηγετών σε μονάδες ψυχικής υγείας των ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια , αποτελούν την αλλαγή παραδείγματος για την επιτυχημένη διοίκηση δομών ψυχικής υγείας. Σε περιόδους μάλιστα οικονομικής κρίσης όπου η μείωση των εσόδων και η αύξηση του κόστους που υπαγορεύουν σε κάθε οργανισμό παροχής υπηρεσιών να χρησιμοποιεί τους λιγοστούς πόρους που διαθέτει πιο αποτελεσματικά, είναι εκείνοι οι ηγέτες που τηρώντας τις παρακάτω αρχές θα κάνουν τη διαφορά στην παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας που ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες και επιθυμίες των ληπτών και των φροντιστών τους.
ΑΡΧΗ 1 - Οι ηγέτες έχουν όραμα και το όραμά τους είναι το ίδιο με το όραμα των στελεχών τους, των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών / φροντιστών τους
Ένα όραμα είναι σαν μαγνήτης – έλκει μόνο άτομα που εμπνέονται από αυτό. Οργανισμός χωρίς όραμα είναι σαν πλοίο χωρίς πηδάλιο. Μερικές φορές δεν είναι ο ηγέτης που δημιουργεί το όραμα, αλλά το όραμα απλά αναδύεται και εξελίσσεται. Με τη λέξη κοινό όραμα εννοείται ότι αυτό πρέπει να διαμορφώνεται λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ληπτών υπηρεσιών και των οικογενειών/φροντιστών τους. Εν πάση περιπτώσει όμως είναι δουλειά του ηγέτη να εξασφαλίσει ότι το όραμα είναι κοινής αποδοχής από όλους μέσα στον οργανισμό. Ελλείψει οράματος, ο τομέας της ψυχικής υγείας είναι συνυφασμένος με δράσεις για το πώς θα αλλάξει το σύστημα υπηρεσιών (από-ασυλοποίηση, νοσηλεία, διαχείριση κρίσεων) και όχι με δράσεις για τις αλλαγές που θα δώσουν νόημα στη ζωή των ληπτών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Το όραμα πρέπει να είναι απλό, σαφές, ελπιδοφόρο και ελκυστικό. Μόνο έτσι μπορεί να φέρει τους στόχους πιο κοντά. Ένα κοινό όραμα συνδέει τις προσωπικές πεποιθήσεις του ηγέτη και των οπαδών του. Ο ηγέτης πρέπει να χρησιμοποιεί το όραμα για να εμπνεύσει το προσωπικό (κάνοντάς το να νιώθει ενθουσιασμό και περηφάνια), πρέπει να ζει μια ζωή συμβατή με το όραμα, να είναι ικανός να πείσει τους άλλους για τη δύναμη του οράματος και να το χρησιμοποιεί για να διαμορφώσει το μέλλον πεπεισμένος ότι το μέλλον μπορεί να αλλάξει μόνο μέσα από τις πράξεις του παρόντος.
Παράδειγμα οράματος: Ζωή στην κοινότητα για όλα τα άτομα με αναπηρίες : αληθινά σπίτια – αληθινές δουλειές – αληθινές σχέσεις.
ΑΡΧΗ 2 - Οι ηγέτες επικεντρώνονται βάσει αποστολής και αποκεντρώνονται βάσει δράσεων
Το όραμα είναι απαραίτητο, αλλά από μόνο του δεν είναι αρκετό. Το τραίνο με προορισμό το όραμα δεν θα ξεκινήσει ποτέ, εάν ο οργανισμός δεν έχει καθορισμένη αποστολή και σχέδιο δράσης. Μια από τις πιο θλιβερές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί ένας οργανισμός είναι να έχει ένα συναρπαστικό όραμα, αλλά να μην έχει προκαθορισμένη αποστολή , δηλαδή να μην ξέρει πως θα υλοποιήσει το όραμα. Το όραμα είναι η εικόνα του οργανισμού στο μέλλον. Η αποστολή καθορίζει ποιος θα είναι ο ρόλος του οργανισμού στη δημιουργία του μέλλοντος που θα δημιουργηθεί βάσει του οράματος και οι δράσεις περιγράφουν τις καθημερινές δράσεις προτεραιότητας για την εκπλήρωση της αποστολής.
Παράδειγμα αποστολής: Να βοηθήσουμε τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας να αυξήσουν τη λειτουργικότητά τους ώστε να είναι επιτυχημένοι και ικανοποιημένοι σε χώρους δικής τους επιλογής, χρησιμοποιώντας στο έπακρον τα δίκτυα της κοινότητας.
ΑΡΧΗ 3 - Οι ηγέτες δημιουργούν οργανισμούς που έχουν αξίες και προσπαθούν να λειτουργήσουν βάσει των αξιών αυτών
Παραδείγματα αξιών:
- Η ποιότητα ενός οργανισμού αντικατοπτρίζεται στη σημασία που δίνει σε όλα τα μέλη του
- Οι θετικές προσδοκίες είναι απαραίτητο συστατικό για την ανάπτυξη του οργανισμού
- Η βοήθεια είναι δυνατή μόνο στο πλαίσιο σχέσεων που στηρίζονται στην εμπιστοσύνη και τον σεβασμό
- Οι υπηρεσίες που προσφέρουν πραγματικά οφέλη στις ζωές των ανθρώπων απαιτούν κοινή δέσμευση για εξατομικευμένη ενδυνάμωση, συνεχή αξιολόγηση και εξελικτικές αλλαγές
- Το κάθε άτομο για να ανακαλύψει τις δυνατότητες του χρειάζεται κουράγιο, δεξιότητες και υποστήριξη
- Τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν το δικαίωμα να ζουν και να εργάζονται στην κοινότητα υπό τις ίδιες συνθήκες με τους άλλους .
ΑΡΧΗ 4 - Οι ηγέτες δημιουργούν οργανισμούς που εμψυχώνουν τα στελέχη τους
Πίσω από κάθε καλό ηγέτη υπάρχει ένας άλλος καλός ηγέτης. Οι ηγέτες θεωρούν το προσωπικό ως επένδυση και κεφάλαιο και όχι ως κόστος. Προστατεύουν το προσωπικό από την επαγγελματική εξουθένωση (burnout) και τις αρνητικές καταστάσεις που αυτή δημιουργεί στους ίδιους (διάφορα ψυχικά και σωματικά συμπτώματα), στους οικείους τους (μεταφορά συμπτωμάτων στην οικογένεια), στους χρήστες των υπηρεσιών (εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των υπηρεσιών) και στους φορείς παροχής υπηρεσιών όπου απασχολούνται (λόγω ποιοτικής υποβάθμισης των υπηρεσιών). Αναθέτουν αρμοδιότητες και εξουσία στα στελέχη. Διασφαλίζουν ότι θα λειτουργούν σαν ομάδα που μοιράζεται το όραμα και τις αξίες του οργανισμού. Αναπτύσσοντας μια κουλτούρα που επιτρέπει και προετοιμάζει τα στελέχη να δημιουργήσουν, οι ηγέτες αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη.
Οι ηγέτες κατανοούν ότι τα στελέχη τους θα είναι ηγέτες του αύριο και γι’ αυτό τα προετοιμάζουν να αναλάβουν τα ηνία της ηγεσίας του οργανισμού. Διασφαλίζουν ότι τα στελέχη έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που χρειάζονται και καθορίζουν πως θα γίνεται η επεξεργασία των πληροφοριών. Ενθαρρύνουν τα στελέχη να σκέφτονται για τη δουλειά τους και όχι απλά να την κάνουν. Τα ενθαρρύνουν να διευρύνουν τις ικανότητες τους και να ρισκάρουν. Εξαλείφουν τις πρακτικές που εμποδίζουν την ανάθεση αρμοδιοτήτων και παρακινούν το προσωπικό να εργάζεται έξυπνα και όχι σκληρά. Αναγνωρίζουν τις εκτός εργασίας δραστηριότητες των στελεχών τους και επιλέγουν να πλαισιώνονται από τα άτομα που ενσωματώνουν τις αξίες του οργανισμού. Οι ηγέτες επανεξετάζουν την πορεία ηγεσίας τους και προσεγγίζουν μέντορες που τους παρέχουν πολύτιμο feedback, ανεπανάληπτες προοπτικές και νέες πληροφορίες.
ΑΡΧΗ 5 - Οι ηγέτες διασφαλίζουν ότι το προσωπικό εκπαιδεύεται στην ανθρώπινη τεχνολογία που μεταφράζει το όραμα σε πραγματικότητα
Η ανθρώπινη τεχνολογία είναι η εφαρμογή των επιστημονικών γνώσεων για την επίτευξη στόχων του ανθρώπινου δυναμικού. Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι αναπτύσσουν καλύτερες σχέσεις με αυτούς που τους βοηθούν, ότι οι άνθρωποι δέχονται βοήθεια για να θέσουν στόχους, ότι οι άνθρωποι επιζητούν βοήθεια για την επίλυση των προβλημάτων τους. Για να μπορέσουν τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας να αναπτυχθούν, το προσωπικό των μονάδων ψυχικής υγείας θα πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες ικανότητες.
Για παράδειγμα
- για να μπορέσουν να αναπτύξουν καλές σχέσεις με τα άτομα που προσπαθούν να βοηθήσουν θα πρέπει να διαθέτουν δεξιότητες στο χτίσιμο διαπροσωπικών σχέσεων
- για να βοηθήσουν τα άτομα να θέσουν στόχους θα πρέπει οι ίδιοι να μπορούν να θέσουν στόχους
- για να τους βοηθήσουν να αναπτύξουν δεξιότητες θα πρέπει να γνωρίζουν πώς να διδάξουν
- για να τους εμπνεύσουν ελπίδα θα πρέπει να έχουν ικανότητα εμψύχωσης.
Αυτό είναι η ανθρώπινη τεχνολογία και σημαίνει ότι η θεραπεία θα πρέπει να διευκολύνει την ανάρρωση και όχι απλά να αντιμετωπίζει τα συμπτώματα. Για να γίνει αυτό θα πρέπει οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να διδαχθούν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να διευκολύνουν αυτήν την αλλαγή αντιμετώπισης. Οι αλλαγές στη συμπεριφορά των επαγγελματιών ψυχικής υγείας είναι αυτό που διαφοροποιεί την κατάρτιση στην ανθρώπινη τεχνολογία από τα περισσότερα προγράμματα κατάρτισης. Η κατάρτιση στην ανθρώπινη τεχνολογία διασφαλίζει ότι η συμπεριφορά των επαγγελματιών θα αλλάξει και ότι αυτοί θα βρίσκονται σε συνεχή εποπτεία και αξιολόγηση ως προς τη διατήρηση της νέας συμπεριφοράς.
Οι ηγέτες δημιουργούν ένα πνεύμα που αναγνωρίζει την αξία της ανθρώπινης τεχνολογίας, κατανοούν τη διαφορά μεταξύ των επαγγελματιών που συμμετέχουν σε προγράμματα κατάρτισης και αυτών που εξειδικεύτηκαν χρησιμοποιώντας την κατάρτιση που έλαβαν. Οι ηγέτες πιστεύουν ότι η κατάρτιση πρέπει να εστιάζει τόσο στις δεξιότητες όσο και σε δεδομένα και έννοιες, τονίζουν ότι η εμπειρία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας είναι πιο κρίσιμη απ’ ότι οι τίτλοι και οι ρόλοι. Μάλιστα διασφαλίζουν ότι τα προγράμματα κατάρτισης και η εποπτεία συνδέονται με την αποστολή του οργανισμού και ότι τα στελέχη έχουν λάβει την κατάλληλη κατάρτιση ώστε να σκέφτονται και τους εαυτούς τους και να σχετίζονται εποικοδομητικά μεταξύ τους . Οι ηγέτες γνωρίζουν ότι το εκπαιδευμένο προσωπικό είναι λιγότερο αβέβαιο για το μέλλον του.
ΑΡΧΗ 6 - Οι ηγέτες συνδέονται με τα στελέχη τους κατά τρόπο εποικοδομητικό
Οι καλοί οπαδοί οδηγούν τους ηγέτες τους και οι καλοί ηγέτες ακούνε με ενδιαφέρον τους οπαδούς τους. Οι καλοί ηγέτες δεν πιέζουν τους οπαδούς τους, αλλά συνεργάζονται μαζί τους. Οι ηγέτες αναγνωρίζουν και επιβραβεύουν δημόσια τη συνδρομή του προσωπικού στον οργανισμό, δημιουργούν κλίμα εμπιστοσύνης στο προσωπικό, ακούνε με ενδιαφέρον τις απόψεις του προσωπικού, πλάθουν διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από αξιοπρέπεια και σεβασμό. Οι ηγέτες σκέφτονται δυνατά και ξέρουν ότι όταν ακούνε επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα. Οι ηγέτες πρώτα ακούνε τη γνώμη των άλλων και μετά εκφράζουν τη δική τους.
ΑΡΧΗ 7 - Οι ηγέτες χρησιμοποιούν τις πληροφορίες για να κάνουν τις αλλαγές σταθερό συστατικό του οργανισμού τους
Ασχέτως με το πόσο καλά λειτουργεί κάποιος οργανισμός, οι αποτελεσματικοί ηγέτες συνειδητοποιούν ότι οι συνεχείς αλλαγές είναι αναγκαίες. Αλλαγές βάσει πληροφοριών σημαίνει αλλαγές βάσει του τι θέλουν τόσο τα στελέχη όσο και οι λήπτες των υπηρεσιών και οι οικογένειες / φροντιστές τους ώστε να νιώθουν ικανοποίηση. Οι ηγέτες χρησιμοποιούν τις πληροφορίες για να διατυπώσουν τα προβλήματα με νέους τρόπους και θεωρούν τις πληροφορίες ως κεφάλαιο του οργανισμού εξίσου σημαντικό με τα κτίρια, τα μετρητά και το ανθρώπινο κεφάλαιο.
Τις χρησιμοποιούν για να δώσουν νέο νόημα στους οργανισμούς και για να προβλέψουν το μέλλον του. Τις εκμεταλλεύονται για να βελτιώσουν το περιβάλλον των δομών τους κάνοντας τα στελέχη να νιώθουν περήφανα για το έργο τους και τον χώρο στον οποίο απασχολούνται, δίνοντας στους λήπτες υπηρεσιών φωνή και λόγο, δημιουργώντας ευκαιρίες ώστε οικογένειες και φροντιστές να μπορούν να εκφράζουν τις ανησυχίες τους, καλλωπίζοντας εσωτερικούς και περιβάλλοντες χώρους. Οι ηγέτες επιδιώκουν τις αλλαγές, δεν τις διαχειρίζονται απλά και γνωρίζουν ότι όταν τολμούν πετυχαίνουν, αναγνωρίζουν ότι διατηρώντας το status quo εμποδίζουν την πρόοδο και ότι «όταν κάνεις τα πράγματα καλά, είναι καιρός να τα κάνεις καλύτερα».
Γνωρίζουν πότε απαιτείται συγκατάθεση για τις αναγκαίες αλλαγές και ότι ενώ ο σχεδιασμός αλλαγών είναι καλός, η προσκόλληση στα σχέδια δεν επιτρέπεται όταν τα δεδομένα αλλάζουν. Κατανοούν ότι η αλλαγή δεδομένων μπορεί να αλλάξει ακόμη και τα πιο καλοστημένα σχέδια και πλάνα και φυσικά ότι οι όποιες αλλαγές και τα όποια αποτελέσματα θα πρέπει να είναι μετρήσιμα. Για τους καλούς ηγέτες η μέτρηση αυτή θα πρέπει να σχετίζεται με το κατά πόσο εκπληρώνεται το όραμα του οργανισμού και με το βαθμό ικανοποίησης των ανθρώπων μέσα σε αυτόν.
ΑΡΧΗ 8 - Οι ηγέτες χτίζουν τους οργανισμούς τους χρησιμοποιώντας πρότυπα προς μίμηση
Οι ηγέτες γίνονται γνωστοί από τους οπαδούς τους. Εξάλλου ένα χαρακτηριστικό του ηγέτη είναι ότι έχει οπαδούς. Ωστόσο, οι οπαδοί δεν ακολουθούν απλά τον ηγέτη. Οι οπαδοί πρέπει να έχουν λόγο. Αν ο ηγέτης ξεχάσει αυτήν την σημαντική παράμετρο δεν θα έχει οπαδούς. Οι πιο σημαντικοί οπαδοί σ’ έναν οργανισμό είναι τα στελέχη του. Τα στελέχη αυτά μοιράζονται με τον ηγέτη τον ενθουσιασμό και το πάθος του για εκπλήρωση του οράματος, είναι επιλογή τους να συνεργάζονται με διακεκριμένους ηγέτες και οι ανταμοιβές τους είναι περισσότερο εσωτερικές.
Τα στελέχη δεν συμφωνούν απλά με τους ηγέτες αφοσιώνονται σ’ αυτούς. Οι ηγέτες αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται στελέχη που είναι στις δουλειές τους καλύτερα απ’ ότι θα ήταν οι ίδιοι, εξυπνότερα απ’ ότι είναι οι ίδιοι και τα απελευθερώνουν από εμπόδια ώστε να μπορούν να αφοσιώνονται σε ό,τι κάνουν καλύτερα. Γνωρίζουν ότι η πρωτοβουλία των στελεχών αυτών μπορεί καλύτερα να διαμορφωθεί απ’ ότι να διδαχθεί, διασφαλίζουν ότι τους προσφέρεται η οργανωτική υποστήριξη που χρειάζονται, αναγνωρίζουν ότι τα στελέχη δημιουργούν ευκαιρίες για ολόκληρο τον οργανισμό και γι’ αυτό δεν τους διοικούν αλλά ηγούνται αυτών.
Δεν υπαγορεύουν στα στελέχη πως πρέπει να λειτουργούν. Τα στελέχη ξέρουν καλύτερα και λειτουργούν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά με τους ηγέτες. Οι ηγέτες δεν επικρίνουν τις αποτυχίες των στελεχών, κατανοούν ότι κινητοποιούνται βάσει εσωτερικών τους κινήτρων, τα αντιμετωπίζουν σαν ευκαιρία τόσο για τους ίδιους όσο και για τους οργανισμούς τους οποίους υπηρετούν. Επιπλέον αναγνωρίζουν δημοσίως τη διακεκριμένη προσφορά των στελεχών στους οργανισμούς τους (π.χ. βράβευση της νοσοκόμας του μήνα ή στελέχους της χρονιάς, εκπομπές στα ΜΜΕ και αφιερώματα στον Τύπο).
Σεβασμός και προστασία των δικαιωμάτων
Οι διοικητές των οργανισμών που ηγούνται οργανισμών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αν διακρίνονται από αφοσίωση στο όραμα, αξιοπιστία και ικανότητα ηγεσίας και ακολουθήσουν τις παραπάνω οκτώ αρχές, είναι αυτοί που θα διακριθούν ως αποτελεσματικοί ηγέτες, που θα δώσουν νέα πνοή στη λειτουργία των οργανισμών και νόημα στη ζωή των στελεχών τους και των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, διασφαλίζοντας την κεντρική έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είναι η εγγενής αξιοπρέπεια του ανθρώπου.
Ο σεβασμός αυτής της αξιοπρέπειας είναι η μόνη αξία πάνω στην οποία μπορεί να βασιστεί η αρμονία και η συνεργασία ανάμεσα στα άτομα και τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν τα ίδια δικαιώματα με τον καθένα. Με τέτοιους διοικητές – ηγέτες τόσο τα στελέχη όσο και οι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και οι οικογένειες / φροντιστές τους δεν θα χρειάζεται να αγωνίζονται για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Αντιθέτως, θα χαίρουν αναγνώρισης, σεβασμού και προστασίας των δικαιωμάτων τους.