Το Περιεχόμενο του Εργαστηρίου
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε το 3ο Εργαστήριο με τίτλο: «Ψυχική Υγεία και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Ο Ρόλος των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, των Φροντιστών και των Συλλόγων τους στην Αποτελεσματική Εφαρμογή του Νόμου 4074/2012», με επιμορφώτρια την κ. Νομίδου Αικατερίνη – Δικηγόρο/Εξειδικευμένη στο Δίκαιο Ψυχικής Υγείας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Το Εργαστήριο έλαβε χώρα στα πλαίσια του 5ου Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας – Φροντιστών και Επαγγελματιών και διοργανώθηκε στις 6-10 Οκτώβρη 2013 στις Σέρρες από το Σύλλογο Οικογενειών και Φίλων για την Ψυχική Υγεία (Σ.Ο.Φ.Ψ.Υ.) Ν. Σερρών.
Αφορούσε στην ενημέρωση, την εξοικείωση και κυρίως την κινητοποίηση των συμμετεχόντων σε σχέση με την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στην Ελλάδα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και στον ρόλο των Συλλόγων Ληπτών και Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία στην αποτελεσματική εφαρμογή της.
Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης
Μετά το πέρας του Εργαστηρίου, κατά το οποίο το κοινό ενημερώθηκε από τον πλέον κατάλληλα καταρτισμένο επιμορφωτή για τη φιλοσοφία, το περιεχόμενο και τη σημαντικότητα της Σύμβασης αλλά και τη σχετική άκρως διαδραστική συζήτηση μεγάλης συμμετοχικότητας που έλαβε χώρα κατά το δεύτερο μέρος του.
Διανεμήθηκε σε όλους τους συμμετέχοντες ένα σύντομο ερωτηματολόγιο, το οποίο αποτέλεσε το κύριο εργαλείο της ποσοτικής και ποιοτικής του αξιολόγησης, σε συνδυασμό με την ανάλυση της συζήτησης, των εντυπώσεων που καταγράφηκαν σχετικά στο “Ημερολόγιο Εντυπώσεων” και των αντίστοιχων σχολίων στην ενότητα των συμπερασμάτων.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι τόσο η ποσοτική όσο και η ποιοτική συνολική αξιολόγηση του Εργαστηρίου επιβεβαίωσαν ότι αυτό πέτυχε την ικανοποίηση των βασικότερων σκοπών του με απόλυτη επάρκεια.
Δείγμα και Μεθοδολογία
Στο Σεμινάριο συμμετείχαν συνολικά 50 άτομα, εκ των οποίων τα 17 ήταν Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Ομάδα 1), τα 12 ήταν Φροντιστές Ατόμων με Ψυχιατρική Εμπειρία (Ομάδα 2) και τα 21 Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας (Ομάδα 3). Τόσο η στατιστική όσο και η περιγραφική ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν μετά το πέρας του Σεμιναρίου έγινε με τη βοήθεια του Στατιστικού Πακέτου SPSS v. 16 (StatisticalPackageforSocialSciences).
Οι πιθανές στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των τριών ομάδων των συμμετεχόντων μελετήθηκαν με τη μέθοδο της Ανάλυσης Διακύμανσης (1-way A-nova), ενώ στη συνέχεια διενεργήθηκαν post-hoc αναλύσεις, με σκοπό τον εντοπισμό των συγκεκριμένων ομάδων που διέφεραν μεταξύ τους. Επιπλέον, όλες οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν τηρούσαν τις προϋποθέσεις εφαρμογής των παραμετρικών τεστ και ο έλεγχος της αξιοπιστίας (Cronbach Alpha) έγινε με επιτυχία.
Αποτελέσματα
Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων γίνεται κατά κύριο λόγο με περιγραφικό τρόπο μέσω γραφημάτων που αναπαριστούν με σαφήνεια τα ποσοστά των απαντήσεων όλων των συμμετεχόντων, τα οποία αντιπροσωπεύουν το βαθμό ικανοποίησης τους για κάθε ανεξάρτητη μεταβλητή που εξετάζει η κάθε επιμέρους ερώτηση του Ερωτηματολογίου του 3ου Εργαστηρίου.
Δεδομένου ότι στη συνέχεια επιχειρήθηκε ο εντοπισμός πιθανών στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ των τριών ομάδων, οι συμμετέχοντες του Σεμιναρίου κλήθηκαν εκ των προτέρων να δηλώσουν την ιδιότητα τους και στην πορεία βάση αυτής ομαδοποιήθηκαν σε τρεις ομάδες (Ομάδα 1 – Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας: 17 άτομα, Ομάδα 2 – Φροντιστές: 12 άτομα, Ομάδα 3 – Επαγγελματίες: 21 άτομα), ώστε να εξυπηρετηθεί η στατιστική ανάλυση αλλά και η αποσαφήνιση των συγκεκριμένων στάσεων κάθε ομάδας ξεχωριστά.
Ανάλυση Αποτελεσμάτων
Στη συνέχεια ακολουθεί η ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από κάθε ερώτηση του Ερωτηματολογίου Αξιολόγησης, το οποίο περιελάμβανε πέντε ερωτήσεις κλειστού τύπου διαφόρων βαθμών κλίμακας, από τις οποίες προκύπτουν και οι ανεξάρτητες μεταβλητές (independent variables) που αυτό εξετάζει (προηγούμενη σχετική γνώση των συμμετεχόντων, κατανόηση του ρόλου των συλλόγων στην εφαρμογή της σύμβασης, επάρκεια της ύλης του εργαστηρίου, ικανότητα του επιμορφωτή, συνολική ικανοποίηση), ενώ η έκτη και τελευταία ερώτηση ήταν ανοιχτού τύπου και συνέβαλλε σημαντικά στην ποιοτική αξιολόγηση του Εργαστηρίου, η περιγραφή των αποτελεσμάτων γίνεται κυρίως μέσω γραφημάτων και στη συνέχεια, ακολουθεί η εννοιολογική τους επένδυση.
– Αναφορικά με την Ερώτηση 1. (“Γνωρίζετε το νομικό πλαίσιο για την ψυχική υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες πριν από τη συμμετοχή σας στο παρόν εργαστήριο;”), το Σχεδιάγραμμα 1. περιγράφει τα ποσοστά γνώσης επί τοις εκατό για κάθε ομάδα ξεχωριστά της νομοθεσίας σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.
Σχολιασμός: Από τις σχετικές Αναλύσεις Διακύμανσης (1-wayA-nova) δεν εντοπίστηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των τριών ομάδων [F(1,65)= 4,58, p=0,207]. Τα υψηλά ποσοστά που συγκεντρώθηκαν στην απάντηση “Όχι” του Ερωτηματολογίου Αξιολόγησης δείχνουν ξεκάθαρα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων δε γνώριζε μέχρι πριν την ύπαρξη νομοθεσίας σχετικής με τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες και συγκεκριμένα για την ψυχική υγεία.
Το άκρως αποθαρρυντικό αυτό στατιστικό αποτέλεσμα πιθανόν να ερμηνεύει το γεγονός ότι αφ’ ενός, τα δικαιώματα αυτά καταπατούνται κατά συρροήν τόσο στην καθημερινή όσο και στην κλινική πράξη, και αφ’ ετέρου, ότι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι λόγω της άγνοιας τους δεν ήταν σε θέση να τα υπερασπιστούν με κάθε νόμιμο τρόπο. Συνεπώς, η έγκυρη ενημέρωση σε σχέση με αυτά μπορεί να αποτελέσει την απάντηση σε αυτή την κατεστημένη μέχρι σήμερα κατάσταση.
– Αναφορικά με την Ερώτηση 2. (“Κατανοήσατε το ρόλο των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, των φροντιστών και των Συλλόγων τους για την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ που κυρώθηκε με το Νόμο 4074/2012;”), το Σχεδιάγραμμα 2. περιγράφει τα ποσοστά κατανόησης επί τοις εκατό της κάθε ομάδας ξεχωριστά του ρόλου των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, των φροντιστών και των Συλλόγων τους σχετικά με την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης.
Σχολιασμός: Είναι απολύτως ξεκάθαρο από τα ιδιαιτέρως υψηλά ποσοστά (Ναι: 100%) που δήλωσαν οι συμμετέχοντες ότι και οι τρεις ομάδες κατανόησαν πλήρως το ρόλο των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, των φροντιστών και των Συλλόγων τους για την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.
Αυτό σημαίνει ότι το κοινό του Εργαστηρίου όχι μόνο ενημερώθηκε έγκυρα για την ύπαρξη της σχετικής Νομοθεσίας, τη φιλοσοφία και το περιεχόμενο της, αλλά κατανόησε και πλήρως το γεγονός ότι όλοι, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, έχουν την ευθύνη για την καλύτερη δυνατή εφαρμογή της Σύμβασης στην καθημερινή και κλινική πράξη. Συνεπώς, έχουμε κάθε λόγο να ευελπιστούμε ότι μελλοντικά θα είναι σε θέση πια να υπερασπιστούν με αποτελεσματικότητα τα δικαιώματα τους, όπου αυτό επιβάλλεται.
– Αναφορικά με την Ερώτηση 3. (“Πώς αξιολογείτε την ικανότητα της επιμορφώτριας του Εργαστηρίου στη μετάδοση της ύλης;”), το Σχεδιάγραμμα 3. περιγράφει τα ποσοστά ικανοποίησης επί τοις εκατό της κάθε ομάδας ξεχωριστά σχετικά με την ικανότητα του επιμορφωτή ως προς τη μετάδοση της ύλης.
Σχολιασμός: Τα απολύτως υψηλά ποσοστά που δήλωσαν και οι τρεις ομάδες (Πολύ καλή: 100%) καθιστούν αναμφισβήτητα σαφές το γεγονός ότι η επιμορφώτρια ανταποκρίθηκε με απόλυτη επάρκεια στο ρόλο της σχετικά με τη μετάδοση της ύλης που διαπραγματευόταν το εν λόγω Εργαστήριο και κατάφερε να επικοινωνήσει με πλήρη επιτυχία τις σχετικές πληροφορίες και γνώσεις στους συμμετέχοντες.
Λαμβάνοντας υπόψη και την ποιοτική αξιολόγηση, η αμεσότητα, η απλότητα και η κατάρτιση ήταν τα στοιχεία που εκτιμήθηκαν περισσότερο από το κοινό και προφανώς, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να κατανοήσει τελικά τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες αλλά και τους τρόπους της αποτελεσματικής εφαρμογής της. Τόσο η ενδιαφέρουσα θεματολόγια όσο και η ικανότητα της επιμορφώτριας ήταν τα κύρια στοιχεία που οδήγησαν στην έντονα διαδραστική και εποικοδομητική συζήτηση που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Εργαστηρίου και κινητοποίησε το κοινό για περαιτέρω προσωπική και συλλογική έρευνα με σκοπό την ακόμα βαθύτερη κατανόηση της νομοθεσίας.
– Αναφορικά με την Ερώτηση 4. (“Πώς αξιολογείτε την ύλη του Εργαστηρίου;”), το Σχεδιάγραμμα 4. περιγράφει τα ποσοστά ικανοποίησης του συνόλου των συμμετεχόντων σχετικά με την ύλη του Εργαστηρίου.
Σχολιασμός: Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (72,22%) δήλωσε ότι η ύλη του 3ου Εργαστηρίου ήταν “πολύ καλή”, ενώ το υπόλοιπο μικρό ποσοστό (27,78%) θεώρησε την ύλη “καλή”. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχαν καθόλου απαντήσεις στο σημείο “Κακή” της 3βαθμίας Κλίμακας Αξιολόγησης.
Το σημαντικό αυτό στατιστικό στοιχείο δείχνει ότι αναμφισβήτητα οι πληροφορίες και οι γνώσεις που παρείχε το εν λόγω Εργαστήριο σχετικά τόσο με τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, εστιάζοντας κυρίως στα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία, όσο και με την αντίστοιχη Νομοθεσία στην Ελλάδα ήταν απόλυτα επαρκείς και κάλυψαν πλήρως τις ανάγκες των συμμετεχόντων σε σχέση με το μείζον αυτό θέμα για το οποίο, όπως ήδη διαπιστώθηκε, επικρατεί συνήθως ελλιπής ή/και ανύπαρκτη ενημέρωση.
Η ύλη του 3ου Εργαστηρίου επιχείρησε με μεγάλη επιτυχία τελικά να εξοικειώσει το κοινό του 5ου Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Σεμιναρίου με τις σύγχρονες νομοθετικές εξελίξεις αλλά και τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί στο εξής προκειμένου να τιμωρηθούν, να ελεγχθούν και να μειωθούν οι όποιες παραβιάσεις.
Αναφορικά με την Ερώτηση 5. (“Πώς αξιολογείτε το Εργαστήριο;”), το Σχεδιάγραμμα 5. περιγράφει τα ποσοστά ικανοποίησης του συνόλου των συμμετεχόντων σχετικά με το Εργαστήριο γενικότερα.
Σχολιασμός: Τα απολύτως υψηλά ποσοστά που δήλωσε το σύνολο συμμετεχόντων (Πολύ καλό: 94,44%) δείχνουν ξεκάθαρα ότι η συντριπτική πλειοψηφία έμεινε απόλυτα ικανοποιημένη από το συγκεκριμένο εργαστήριο, στοιχείο που εξυπηρετώντας και τους σκοπούς της μεταβλητής ελέγχου επιβεβαιώνει επίσης και όλα τα προηγούμενα άκρως θετικά αποτελέσματα, τα οποία προέκυψαν από τη σχετική στατιστική ανάλυση.
Το τελικό αυτό συμπέρασμα σημαίνει αφ’ ενός ότι το εν λόγω Εργαστήριο ικανοποίησε σε μεγάλο βαθμό τους επιμέρους στόχους του και αφ’ έτερου ότι και οι τρεις ομάδες συμμετεχόντων του Σεμιναρίου (λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας-φροντιστές-επαγγελματίες) επέδειξαν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη θεματική των Δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία.
Πιθανόν λόγω της ελλιπούς ή ανεπαρκής ενημέρωσης τους σχετικά με αυτά και φάνηκαν απολύτως πρόθυμοι να ενημερωθούν, να εκπαιδευτούν και να κινητοποιηθούν προς την κατεύθυνση μιας πιο άρτιας, αποδοτικής και συστηματικής στρατηγικής διεκδίκησης ή διαφύλαξης τους που πλέον θα διαθέτει και θα εκτελείται σε ένα ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο.
– Αναφορικά με την ανοιχτού τύπου Ερώτηση 6. («Η γνώση σας και οι υποδείξεις σας μας είναι σημαντικές. Προσθέστε οποιαδήποτε άλλα σχόλια για το εργαστήριο») αρχικά παραθέτουμε αυτούσια τα σχόλια των συμμετεχόντων όπως αυτά καταγράφηκαν από τους ίδιους, με σκοπό την περαιτέρω ποιοτική τους ανάλυση.
– Σχολιασμός: Και σε αυτή την περίπτωση οι συμμετέχοντες μέσα από τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους εστιάζουν κυρίως στην “κατατοπιστική”, “εμπεριστατωμένη”, “εποικοδομητική” ενημέρωση που τους παρείχε το 3ο Εργαστήριο που έλαβε χώρα κατά το 5ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Σεμινάριο, δίνοντας παράλληλα έμφαση στην αναγκαιότητα επιμόρφωσης όλων των εμπλεκόμενων -ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, φροντιστών, επαγγελματιών ψυχικής υγείας αλλά και της ευρύτερης κοινότητας και ειδικά διαφόρων ομάδων στόχου- σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και τη σύγχρονη νομοθεσία που τα προστατεύει, ώστε αυτά να διαφυλάσσονται μέσα από τη νόμιμη διεκδίκηση τους.
Για μία ακόμη φορά αποδεικνύεται περίτρανα από τα σχόλια των συμμετεχόντων ότι η ενημέρωση, η επιμόρφωση, η εκπαίδευση σχετικά με τα συνταγματικά Δικαιώματα, με μία και παντοδύναμη λέξη η γνώση, οδηγεί σε περαιτέρω κινητοποίηση… Τόσο την ατομική μέσω της προσωπικής αναζήτησης σε έγκυρες πηγές με σκοπό την εμβάθυνση της γνώσης αυτής και της περισσότερης εξοικείωσης, όσο και τη συλλογική μέσω της αυτο-οργάνωσης και της συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων φορέων με σκοπό συντονισμένη διαφύλαξη αυτών των δικαιωμάτων.
Σε κάθε περίπτωση, στο σημείο αυτό προκύπτει ξεκάθαρα η ανάγκη για πιο συστηματική, συχνή και οργανωμένη επιμόρφωση που θα εξυπηρετήσει πολλαπλούς στόχους, όπως το σχεδιασμό νέων στρατηγικών, την αθρόα και μαζική διάδοση της πληροφορίας σε όλη την κοινότητα, τη σύσταση νέων προτάσεων για τον εκσυγχρονισμό της σχετικής νομοθεσίας και κυρίως την εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής της.
Τέλος, ο μεγάλος βαθμός της συνολικής ικανοποίησης του κοινού του 3ου Εργαστηρίου που προέκυψε από τη στατιστική ανάλυση επιβεβαιώνεται επίσης και από την ποιοτική ανάλυση των σχετικών σχολίων που αυθόρμητα κατέγραψαν οι συμμετέχοντες σε αυτό τόσο γενικότερα όσο και ειδικότερα, σε σχέση με το υψηλό επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης, την επάρκεια της ύλης, τον τρόπο παρουσίασης της και κυρίως την ικανότητα της επιμορφώτριας ως προς τη μετάδοση αυτής. Η έντονα διαδραστική, ιδιαίτερα “ζωηρή” και μοιραία βιωματική συζήτηση που έλαβε χώρα πράγματι εξασφάλισε το απαραίτητο “δέσιμο” γνώσης και δράσης, θεωρίας και πράξης, εκπαίδευσης και εμπειρίας… Πιθανόν μόνο αυτό το “δέσιμο” θα καταστήσει το κοινό όραμα της διαφύλαξης των Δικαιωμάτων μια κοινή πραγματικότητα!